Në fund të viteve 1890, jetëgjatësia mesatare ishte 41 vjeç. Në vitet 1920, më shumë njerëz jetuan në vitet 50 dhe 60 të tyre. Në vitin 2021, jetëgjatësia mesatare në SHBA është 78.9, por nuk është e pazakontë që dikush të jetojë deri në 100-vjeç, një epokë që dukej e pamundur një shekull më parë.
Ndërsa koha kalon dhe njerëzit vazhdojnë të jetojnë më gjatë, shkencëtarët po pyesin: a ka një prag për sa kohë mund të jetojë një njeri – apo jetëgjatësia e njerëzve do të vazhdojë të rritet gradualisht me kalimin e kohës?
Është një pyetje magjepsëse, por e vështirë për t’u përgjigjur. Rekordi aktual për jetëgjatësinë njerëzore u vendos kur Jeanne Calment vdiq në Francë në moshën 122.
Sfidat burojnë nga mungesa e të dhënave dhe njohurive më të thella të procesit biologjik të plakjes njerëzore, pavarësisht progresit monumental që është bërë në kuptimin e mekanizmave molekularë të plakjes ndër vite.
“Në shumicën e masave biologjike të proceseve, maksimumi ndjek mesataren”, tha Siegfried Hekimi, profesor në Departamentin e Biologjisë në Universitetin McGill. “Nuk e shoh pse kjo nuk mund të zbatohet edhe për ata që jetojnë më gjatë,” shton ai.
Hekimi tha se ai dyshon se ne do të shohim disa njerëz të jetojnë deri në moshën 130-vjeç në një të ardhme jo aq të largët, pjesërisht pasi që njerëzit bëjnë një jetë më të shëndetshme në krahasim me paraardhësit tanë. Vaksinat po shpëtojnë më shumë jetë, njerëzit po hanë prodhime më të freskëta, kondicionimi i ajrit po bëhet gjithnjë e më i zakonshëm dhe njerëzit po ushtrojnë më shumë – një koncept relativisht i ri për njerëzit e sotëm. Këta faktorë mjedisorë, sipas Hekimi, po kontribuojnë në rritjen e jetëgjatësisë. Por a mund të ekzistojë një faktor biologjik që mund të vendosë një kufi në jetëgjatësinë e njeriut?
“Ne nuk e dimë aq shumë nga procesi i plakjes për të thënë,” tha Hekimi.
Shkencëtarët të cilët studiojnë plakjen shpesh tregojnë për speciet Hydra magnipapillata, anëtarët e vegjël të familjes së kandilave të detit dhe koraleve që besohet të jetojnë 1.400 vjet. Ndryshe nga njerëzit, Hydra përjeton një rritje dhe rënie të pjellorisë gjatë gjithë jetës, e cila mund të jetë pjesë e qasjes së saj më graduale ndaj vdekshmërisë. Jetëgjatësia mesatare e breshkave Galapagos vlerësohet të jetë së paku 100-vjeç, por është e mundur që ato të jetojnë deri në 200 vjet.
Por jo të gjithë shkencëtarët besojnë se njerëzit kanë arritur një prag. Një debat i ashpër në komunitetin shkencor ka lindur mbi pyetjen, e cila është e vështirë të përgjigjet me siguri për shkak të mungesës së të dhënave nga numri i vogël i njerëzve që kanë jetuar të kaluarën 120.
Në vitin 2016, një studim i botuar në revistën “Nature” sugjeroi se ekzistonte, në fakt, një kufi për jetëgjatësinë e njeriut, duke shkaktuar një trazim në qarqet shkencore. Studiuesit shikuan të dhënat demografike që filluan në vitet 1960 dhe shpejt vunë re një rritje të moshës në vende të ndryshme midis viteve 1970 dhe 1990.
“Ne pamë që në vitin 1990, ky progres u duk se u ndal, ne pamë një pllajë”, tha Jan Vijg, një profesor i gjenetikës në Kolegjin e Mjekësisë “Albert Einstein”, i cili ishte bashkautor i studimit. “Ne vumë re që ne me të vërtetë nuk përparojmë më, ai qëndron i njëjtë dhe ne përdorëm progres statistikor për këtë dhe thamë, mirëpo kjo është dëshmi se jetëgjatësia e njeriut është me të vërtetë e kufizuar – ju herë pas here mund të keni një person që jeton në 120 ose kështu që, megjithëse nuk e kemi parë atë për një kohë të gjatë, por në përgjithësi nuk ka më rritje “.
Dy vjet më vonë, revista “Science” publikoi një studim që kundërshtonte plotësisht studimin e “Nature”. Një grup demografësh ndërkombëtarë arritën në përfundimin se analiza e tyre për trajektoret e mbijetesës për gati 4.000 italianë deklaroi se jetëgjatësia mesatare e njeriut është ende në rritje.
“Nëse ekziston një kufi fiks biologjik, ne nuk jemi afër tij,” tha Elisabetta Barbi, një demografe në Universitetin e Romës dhe bashkautore e studimit, për “New York Times”, në vitin 2018.
Shkencëtarët shpesh thonë se pyetja e vërtetë është: “Pse organizmat vdesin në radhë të parë?”
“Ne duhet të zbulojmë së pari cilat janë shkaqet e sakta të plakjes – ne e dimë që një njeri plaket shumë më ngadalë se një mi,” tha Vijg. “Por pse është kjo, cilat janë mekanizmat themelorë që e bëjnë dikë përfundimisht të plaket dhe të dobësohet dhe të vdesë?”, shton ai.
Vijg tha nëse një përgjigje zbulohet përfundimisht, kjo mund të çojë në barna që mund të ndërhyjnë në procesin e plakjes – të cilat mund të kenë implikime masive në përvojën njerëzore.
“Ne jemi mësuar të jemi fëmijë, të arrijmë moshën e rritur dhe ngadalë të fillojmë të plakemi,” tha Vijg. “Çfarë do të ndodhë kur dikush vjen me pilula dhe thotë, papritmas po mund të jetosh përgjithmonë – a do të bëje? Do të mendonit mirë, por pastaj çfarë do të bëje? E gjithë shoqëria do të ndryshonte dhe ne duhet të shqyrtojmë këto çështje”, shton ai. /TV Malisheva
