Shenime rreth leximit të romanit të shkrimtarit Amos Oz, “Rrëfim për dashurinë dhe errësirën“, botuar nga Skanderbeg Books, përkthyer nga Etleva Pushi dhe Sokol Bega
Antonio Çikollari
Kam disa orë që kam përfunduar leximin e kësaj vepre dhe vazhdoj të fluturoj në atë ndjenjën e vetëkënaqësisë dhe mirëqenies që më transmeton një lexim i cili sjell gjithçka që shpjegon përkushtimin tim ndaj librave, gjegjësisht: kënaqësi ndërsa e lexoj, sepse është transmetuar mirë, interes në atë që ai shpjegon për mua, reflektim dhe pyetje, që duan të dinë më shumë ndërsa e lexoj; dhe trishtim kur mbyll faqen e fundit sepse jam ende me dëshirën për të ditur më shumë. Dhe kjo ka merita duke pasur parasysh se Rrëfim për dashurinë dhe errësirën ka 700 e disa faqe të një botimi të madh sa një tullë.
Kur vendosa ta lexoj, nuk ishte një kohë e mirë për mua për t’u përballur me një punë kaq të gjatë (për arsye pune), megjithatë leximi i tij ka qenë si një takim i papritur që ndriçon zonat e errëta që kisha pasur gjithmonë në lidhje me tema të caktuara dhe një vendtakimi me veten time.
E dija për ekzistencën e Amos Oz, por nuk kisha lexuar asnjë nga veprat e tij, ishte shfaqja e një rishikimi në shtyp në lidhje me romanin e tij të fundit, Juda, i cili më bindte se kishte ardhur koha ta lexoja këtë autor. Megjithatë, nuk kam filluar me punën e tij të fundit, por me atë që u botua në vitin 2002.
Rrëfim për dashurinë dhe errësirën është një roman autobiografik dhe, ashtu si vetë jeta, lëviz midis dritës dhe errësirës, midis dashurisë dhe emocioneve të errëta. I gjithë romani është një lojë, ose një luftë e ashpër, mes dritës dhe gjithçkaje që përpiqet të përshpejtojë jetën e zezë dhe të errësirës. Kishte errësirë në shtëpinë e vogël në bodrum ku jetonte me familjen e tij, Fania dhe Lonia, prindërit e Amosit, errësira kur shpërtheu lufta e pavarësisë kur u njoh shteti i Izraelit (1948), errësira për shkak të sëmundjes së nënës, errësira në mjediset e shkreta të kibutzit, errësira në refuzimin ndaj babait, të cilën ndjen Amosi kur ai vdes, dhe errësira në adoleshencën e tij të vetmuar.
Amos Oz na tregon se prej nga vjen dhe na sugjeron se ku po shkon. Historia e këtij shkrimtari hebre është historia e një pjese të Evropës, familja e nënës së tij erdhi nga Rivne (ose Rovno në rusisht) në Ukrainë, familja e babait të tij nga Vilna (Lituania) dhe Odesa. Sionistët e bindur morën vendimin për të emigruar në Jerusalem nën sundimin britanik në vitin 1933 dhe për këtë arsye shpëtuan jetët e tyre gjatë gjenocidit.
Historia e personalitetit të gjyshërve dhe gjysheve të tyre na jep veçoritë dhe zakonet personale të njerëzve që ndjehen intensivisht në Evropë. Dhe këtë e përshkruan më së miri kur thotë për xhaxhanë e tij David, që ndihej Evropian në një kohë kur askush nuk ishte evropian, por thjesht mbështetës të politikave perëndimore apo patriotë lituanë, bullgarë, irlandzë dhe sllovakë.
Nuk ishin vetëm Eurofilë; ata ishin njerëz të kulturuar që lexonin, hulumtonin, shkëmbenin mendime në kafene dhe flisnin shumë gjuhë, babai i Ozit mund të lexonte në gjashtëmbëdhjetë gjuhë dhe fliste në njëmbëdhjetë, nëna e tij fliste katër ose pesë dhe lexonte në shtatë-tetë, universiteti i parë i themeluar në Izrael kishte probleme të vërteta në zgjedhjen e profesorëve të tij për shkak të bollëkut midis refugjatëve nga Evropa e mesme që emigruan në shtetin e ri.
Dhe në faqet e para ai shprehet se e vetmja gjë me tepri që kishin në shtëpi ishin librat, mund t’i gjeje nga muri në mur, nëpër parvaze dritaresh, në dysheme dhe kudo.
Pra një nga arsyet pse e kam lexuar këtë vepër me një frymë është prej sugjerimeve dhe pasurisë së pamatë që Amos Oz lexon në tri periudhat e tij jetësorë; si fëmijë, si i ri dhe si i rritur.
“Nuk kishte asnjë pikturë, as tenxhere, asnjë stoli. Vetëm libra dhe më shumë libra dhe heshtje në të gjithë dhomën, dhe erë e mrekullueshme e dendur, një aromë lëkurësh, letre të verdhë dhe myku, dhe një lloj erë të çuditshme prej algash deti, një lidhës i vjetër për të lidhur dhe mençurinë, sekretet dhe pluhurin.” (diku nga faqet 80).
Interesi im nuk ka qenë vetëm në këtë atmosferë intelektuale në të cilën librat ishin protagonistë të jetës së familjes së Amosit, por autobiografia e tij ka qenë një arsye tjetër për kënaqësi. Mënyra e tij për të kuptuar autobiografinë nuk ka të bëjë me rrëfimin, ndaj hedh si lexues të keq ata që duan të dinë menjëherë “atë që ndodhi vërtet”. Ai lexues i dembelosur, sociologjik, thashethemxhi dhe soditës, i cili nuk i afrohet kësaj pune, bën mirë të mos e lexojë, sepse autori nuk do të japë as mësim moral e as ideologjinë e tij, aq më pak jetën e tij personale. Kushdo që do të nisë në jetën e autorit nuk do të jetë i kënaqur, ndoshta i kënaqur me këtë vepër.
Amos i vogël ishte i interesuar për gjithçka që ishte ndërtuar me fjalë dhe kështu ishte në gjendje të mënjanonte varfërinë e lagjes së Kerem Abrahamit në të cilën jetonte në Jerusalem, oborret e fryra nga nxehtësia e mbytur, sëmundjen e nënës së tij , vetminë e tyre, rregullat e ngurta me të cilat ata u përpoqën ta edukonin dhe të endeshin, humbën, u përgjumën nëpër ato pyje virtuale, përmes atyre pyjeve të fjalëve, kabinave të fjalëve, livadheve të fjalëve. Jeta në bodrum mes nënës dhe babait, shumëllojshmëria e librave dhe nostalgjia e Rovnos dhe Vilnas, përfunduan duke u mbytur.
Themelimi i Izraelit, lufta e pavarësisë, David Ben Gurion, Menahem Begin, komunizmi i hebrenjve të Evropës qëndrore, komunat-kibutz, refuzimi i diasporës së shkelur në favor të hebrejve viril dhe shumë aspekte të tjera që më kanë befasuar dhe më kanë bërë të kërkoj më shumë për ta. Pyetje dhe mendime që heqin qafe tema të vjetra, reflektime që bëhen gjithnjë e më komplekse kur lidhen me lexime të tjera, mundësi të pafundme.
Dhe për të përfunduar, një tjetër imazh me të cilin befasohem është përshkrimi me kaq detaje, sa brenda mendjes sime nis e ndodh procesi i hipotipozës, krijimi i imazhve, zhvendosja metafizike në një dimension krejt tjetër. Duket sikur Oz ka zgjedhur një narrator të gjithanshëm. Është ai që di gjithçka, ai që nuk di thuajse asgjë; ai që është në brendësi të situatës, ai që e sheh gjithçka në çdo kënd të mundshëm./Leximtari
Librin e gjeni tek linku:
