E dini që qyteti Piza në regjionin e Toskanës ishte ndërtuar para Luftës së Trojës? Pak nga ne e kishim ditur se dikur në siujdhesën Italike të gjithë banorët e asaj ane të Adriatikut e flitshin të njëjtën gjuhë po si ilirët e brigjeve të Adriatikut Lindor e më tutje po sikur ata banorët e lashtë Azisë së Vogël.
Nga: Fahri Xharra
Unë personalisht e falënderoj shqiptaren e madhe Nermina Vlora Falaschi, e cila me studime të saja na e bëri të gjallë se edhe etruskët ishim ne, po sikurse ilirët edhe etruskët flitshin shqipen e kohës së vet.
Bota etruske ishte shumë e madhe. Neve na kishin ndalur orën tek formimi i Perandorisë Romake pa e spjeguar se si ata lindën, kush i solli në tokat e kujt mbretëruan… Askush nuk na e shpjegonte që ata lindën nga vetë etruskët dhe ilirët dhe u rritën dhe u glorifikuan, hiç më shumë se sa në tokat e të parëve të tyre. Duke filluar nga përgatitje shkollore, arti luftarak, sulmet e shkatërrimet, por më vonë jeta e ëmbël dhe ndërtimet ishin nga vetvetja.
Po cilët ishin Lidianët dhe Etrsuskët e Toskanës?
Thuase ishin vetëm ata në siujdhesën italike. Po mesapët, picentët, sardët, venetët?
Miku i madh i lashtësisë sonë zoti Mathieu Aref në një rast shkruan: “Po e mbyll më këtë reflektim të famshëm të historianit gjerman Karl Otfried Müller i nxjerrë nga “Prolegomena” e botuar në 1825 (edhe pse unë nuk pajtohem me të gjithmonë në disa fusha të tjera): “Sa më shumë inteligjenca të depërtohet në historinë e Greqisë, më shumë vëmendje do t’i kushtohet elementit pellazg, i sakrifikuar deri tani”. Për këtë unë e konsideroj si një vizionar të madh. Falëminderit”.
Për deri sa ai e mbyllte shkrimin e tij me fjalët e cituar më lart, unë po e nis shkrimin tim po me atë thënie të historianit gjerman Karl Otfried Müller: “Sa më shumë inteligjenca të depërtohet në historinë e Greqisë, më shumë vëmendje do t’i kushtohet elementit pellazg, i sakrifikuar deri tani”.
Pra, elementi pellazg është sakrifikuar që moti, për hir të diçkaje tjetër madhore; falsifikimit të historisë.
Trombeti thoshte me bindje që “raca ilire shtrihej për së gjati e së gjeri Gadishullit Apenin, që nga tokat Venete e gjer në Pulia dhe Kalabri”. Studiuesi Lattes e pranonte se gjatë studimeve të tij nuk kishte hasur asnjë kundërshti mes origjinës së ilirëve dhe “popujve italikë” (Studi Etruschi 1942). Po ku dua të dal?
I motivuar shumë nga kundërshtimet që edhe sot i kemi ndaj elementit pellazg , atëherë e konsultova një libër shumë me vlerë të Mario Guranaçit, 1767, e posaçërisht desha të shënoj ndërtimin e qytetit të Pizës së Toskanës në veriun e Detit Tiren.
Shënimet e ndryshme flasin . Ato tregojnë për Pizën e njohur me Kullën e saj të shtrembër, por unë u thellova dhe hasa në mirëkuptim të literaturës se kush ishin ndërtuesit e parë të saj. Historia i ka shtresuar kohët e kaluar mbi të, por edhe fillimi i Pizës është i shënuar nga vetë ata që janë mundura t’ia krijonin një histori që del dhe fillon nga vetëm ata.
Prejardhja e emrit të Pizës nuk dihet, kurse origjina e qytetit me shekuj kishte mbetur e panjohur, sepse kishte teori të ndryshme për të parët e këtij qyteti bregdetar. Thuhej se ishin Pellazgët, Grekët, Etruskët dhe Ligurët.
Hulumtimet arkeologjike kanë gjetur gjurmë të shekullit të V të para Krishtit që e vërtetojnë tregtinë në mes Galëve dhe Grekëve në këtë qytet. Por, duke gërryer në Arenën “Garibaldi” në vitin 1991, u gjetën varrezat etruske.
Edhe autorët romakë e shkruanin se Piza ishte qytet i vjetër. Strabo i referohej origjinës së Pizës që Nestori mitik, Mbreti i Pylosit, pas rënies së Trojës, por Virgjili në “Eneidën” e tij e përshkruante si qendër të madhe në “Tokën e Etruskëve”. Komentuesi i Virgjilit shkruante që Teuti, mbreti i pizanëve e kishte themeluar qytetin e Pizes 13 shekuj para fillimit të epokës së re (William Heywood (2010). A History of Pisa: Eleventh and Twelfth Centuries. Cambridge University Press. p. 1. ISBN 9781108010139).
Më vonë Piza shërbente si bazë romake e ekspeditave të saja detare kundër Galëve, Ligurëve dhe Kartagjenasve. Në vitin 180 para Krishtit qyteti u kolonizua nga romakët dhe u fut nën ligjin “Portus Pisanus”. Në vitin 89 para Krishtit, Portus Pisanus u bë municipium.
Të dalim tek pellazgët dhe etruskët themeluesit e vërtetë të Pizës, pra sipas Mario Gurnaçit dhe librit të tij historik Piza dhe Arkadia u themeluan nga pellazgët tiren. Lexoni foton në krah nga libri i përmendur.
Derisa Straboja shkruante se qyteti ishte vetëm 4 kilometra larg bregut të detit, tani qyteti falë ndryshimeve gjeologjike është mbi 9 kilometra larg bregut të Detit Tiren.
