Nëse keni pasur ndonjëherë një mace në natyrë, ka të ngjarë të keni parë në veprim instinktet grabitqare të mikut tuaj të maces: ndërsa endeni nëpër oborr, kotelja juaj befas kërcen përpara, duke goditur një zog ose mi të vogël, ndoshta një hardhucë.
Macet luajnë me këtë krijesë për disa minuta, duke e hedhur andej-këtej shumë kohë pasi ndalon së lëvizuri. Më pas, ato marrin çmimin e tyre, kalojnë në derën e përparme dhe vendosin një kufomë të vogël në tapetin e mirëseardhjes.
Për shumë konservatorë, ky është akti i një makinerie vrasëse pushtuese me katër këmbë.
Por pse macet shtëpiake ndjekin dhe luajnë me gjahun edhe pasi të ketë ngordhur? A janë ata vrasës serialë të adhurueshëm apo vrasës me gëzof? E vërteta qëndron diku në mes.
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të shohim zbutjen e maceve. Macet e para të egra që ndërmorën një hap paraprak drejt zbutjes ndoshta e bënë këtë rreth 8.000 vjet më parë në Egjipt dhe rajonet përreth tij, sipas një studimi të vitit 2017 të botuar në Nature Ecology and Evolution.
Këto mace ishin anëtarë të species Felis silvestris lybica, e njohur gjithashtu si macet e egra afrikane, dhe tërhiqeshin nga qytetet nga minjtë që gjuanin për ushqim.
Njerëzit, nga ana tjetër, i mbanin këto mace përreth, sepse ata kontrollonin popullatat e brejtësve që përhapnin sëmundje dhe hanin drithëra. Në disa shoqëri, si Egjipti i lashtë dhe Kina, këta shoqërues të maces u konsideruan me fat apo edhe të nderuar.
Por ndërsa ne kemi jetuar së bashku me shokët tanë të maces për mijëra vjet, “zbutja ‘e vërtetë’ e maceve mund të gjurmohet vetëm rreth 200 vjet më parë, tha për LIve Science Martina Cecchetti, një shkencëtare konservimi që studion sjelljen e maceve në Universitetin e Exeter në Britani.
Në këtë kontekst, sqaroi Cecchetti, zbutje “e vërtetë” do të thotë të rritesh në mënyrë selektive dhe të qëllimshme nga njerëzit, në krahasim me thjesht bashkëjetesën me specien tonë.
Për shkak se janë zbutur shumë kohët e fundit, macet ruajnë shumë nga instinktet e transmetuara nga paraardhësit e tyre të egër, të cilët gjuanin gjahun e vogël gjatë gjithë ditës, sipas një studimi të vitit 2006 në Journal of Nutrition.
Kjo mbetje evolucionare e shtyn një mace “të kapë pre edhe nëse nuk është e uritur”, thotë Cecchetti.
Për më tepër, instinktet e lojës së një maceje, të tilla si goditjet dhe vrapimet me kthetra, rrjedhin nga sjellja e gjuetisë.
Macet e egra shpesh luajnë me gjahun e tyre në mënyrë që ta lodhin para se ta hanë, gjë që redukton rrezikun e lëndimit të maceve. Falë këtyre instinkteve, edhe racat moderne të maceve shtëpiake mund të mbijetojnë relativisht lehtë në natyrë – disa popullata polake kanë qenë kaq të suksesshme, saqë tani konsiderohen si dëmtues pushtues, raportoi WBUR, stacioni i Radios Publike Kombëtare të Bostonit.
Një studim i vitit 2013 në revistën Nature Communications vlerësoi se macet vrasin më shumë se 1.3 miliard zogj dhe 6.3 miliardë gjitarë të vegjël çdo vit vetëm në SHBA, me shumicën e vrasjeve të kryera nga 30 milionë deri në 80 të vendit.
Hulumtimi i Cecchetti sugjeron se disa nga dëshirat e një maceje shtëpiake për të gjuajtur mund të pengohen duke i ofruar kohë të mjaftueshme për të luajtur në shtëpi dhe duke i ushqyer me dieta me cilësi të lartë, të pasura me mish.
“Macet shtëpiake janë mishngrënës të detyruar,” tha Cecchetti, kështu që nëse nuk marrin mjaft mish në shtëpi, ato mund ta kërkojnë atë diku tjetër.
Nëse zgjidhni të siguroni ushqim për macet e egra, Shoqëria Humane rekomandon programet TNR. Këto programe kapin përkohësisht macet e egra, i sterilizojnë ato, i vaksinojnë kundër tërbimit dhe i kthejnë në zonën ku janë gjetur.
Ky proces ndihmon për të kontrolluar popullatën e maceve të panjohura, të cilat, nga ana tjetër, mund të zvogëlojnë numrin e krijesave të egra që ato vrasin.
